27. 12. 2018: Політик, як фрас, журналиста наш 

Димитрий Вислоцкій вродил ся 4. листопада/новембра 1888 р. в Лабовій, великым селі при Санчы на Західній Лемковині. Вчыл ся в сандецкій ґімназиі, котру скінчыл в 1910 р. Потім записал ся на факультет правных наук на Львівскым Університеті. З огладу на брак грошів на студиі, зачынат роботу. Од початку 1911 р. остає спілпрацивником Григория Гануляка при выдаваню тыжденника «Лемко».

Хоц редакцийны тексты найчастійше сут непідписаны, то тексты Вислоцкого, котры з часом печатат під псевдонімом Ваньо Гунянка (потім хоснувал псевдонім Іван Політика), легко познати по стилю і формі. Найчастійше сут то полны іроніі редакцийны коментарі і сатиричны, жартібливы листы од вірного чытача. Найчастійше тіж тексты Ваня Гунянкы сут стримуваны цензуром і в «Лемку» видно великы незадрукуваны місця. Вшытко то сут сліды цензорскых інґеренций. Од 1912 р. Димитрий Вислоцкій остає настоятельом Руской Бурсы в Бучачы. А в 1914 р. Димитрий Вислоцкій переносит ся до Перемышля, де остає редактором ґазеты «Русская земля».

На початку Великой Войны єст поневолений Австрияками і зосланий до концентрацийного лаґру в Талергофі. Потім, на основі обвиніня о шпіонуваня для Росиі, завдякы украіньскым доносителям і обвинувачам, серед другых 15 Лемків был Димитрий Вислоцкій присуджений на смертну кару. По інтервенциі іспаньского короля кара была му замінена на дожывотнє поневоліня.  

По розрушыню австро-мадяарской монархіі, Вислоцкій бере участ в основаню Лемківской Республикы во Фльоринці, а єдночасно і Карпаторуской Народной Рады в Пряшові, а в маю 1919 р. спілтворил (як секретар) Центральну Руску Народну Раду в Ужгороді, котра схвалила прилучыня Підкарпатской Руси до Чехословациі. В Ужгороді вертат до журналистичной роботы, і довєдна з Романом Прислопскым редаґує политическо-просвітительный єженедельник «Голос Русского Народа», а од 1921 р., за грошы американьскых еміґрантів, тыжденник «Русь». В Ужгороді, довєдна з другым еміґрантом з Лемковины др. Андрийом Ґаґатком, фурт лоббувал за Русинів жыючых по пілнічных страні гір і был за утриманьом єднотливой териториі, нероздільной Карпатской Руси.  

 

Своі погляды на лемківекы справы Д. Вислоцкій представлял в 1920 році так:  По мойому, Лемковина то полудньова част повітів: Новий Торг, Новий Санч, Ґорлиці, Ясло, Коросно і Санок, по ріку Сан, а по другій страні колишньой галицко-мадярской границі – пілнічна част комітатів: Спиш, Шарош і Земплин, по ріку Уг, за котром сотворено автономічну Прикарпатску Русь. (…) То як раз Лемковина, західня част Карпатской Руси. (…) Такой од Татѳр по Сан і Уж жыє в компактній масі 500 тисячів люди руской нацийональности (…), котры хотят быти злучены з Росийом. Хоц я сам Лемко галицкій, то і так не розумію Лемковины без полудньовой – угорской части. Адже то є тот сам нарід. Єдна лем ріжниця істнує. Гевса інтеліґенция є мадярска, цілком збортачена. Тым більше народу розділяти не годен. (…) Є то, по мойому, справа абсолютно основна, што Лемковина не повинна быти розділена габсбуржском границьом, на дві части. Аж наступным пробпемом є – до кого має быти прилучена. Безсперечне є тото, што вшыткы без вынятків Лемкы мриют о прилучыню до Росиі. Ани неє што о тым бесідувати. Адже ціла Европа постарат ся добрі, підпѳраючы ся хытрістю і горожыньом, штобы лем не впустити Росиі за Карпаты, під Татры. (…) 

Тепер пару слів на мою оборону. Декотры бесідуют што я чехофіль. Чудує мя тото, бо Чехы нарічут на мя за русофільство і доднес не хотят мі дати чешско-словацкого громадяньства! Діло в тым, же я не хотіл, штобы Лемковина была розорвана на части. Каждий, хто хоц бодай кус думат, дішол до высновку, што мадярска Лемковина буде прилучена до Чехо–Словациі. А коли знал ґеоґрафічне положыня і слабіст інтеліґенциі, з чого выходит слабіст народу, міг передповісти нацийональне падіня нашых братів. Отже, днеска уж тото видно. Нашы братя словакізуют ся не протягом дни, а протягом годин. Такого чогоси не было за мадярской власти — ани іх Рускыма не зовут, лем всяди Словаками. Не дали ім выбрати ани єдного посла до центрального парляменту, хоц налѳжыт ся ім місце для трьох, а і двох сенаторів. Видно з того, што Словакы не признают руского народу на захід од Ужа. Коли бы Лемковина была прилучена, то автономічна Карпатска Русь была бы двараз векша. Мали бы сме в чѳшско-словацкым парляменті штонайменьше десятьох послів і парох рускых сенаторів, котры вказали бы світу, што нарід рускій жыє од Татер по Сан і Уж. При підписуваню мирного договору не могли бы обыйти нас, а мусіли бы звідати ся, што хочеме. І зато вшыткы на Мирній Конференциі были против прилучыню галицкой Лемковины до Чехо-Словациі. Здає мі ся, же каждий днеска мусит розуміти, што діяло ся для інтересу руского народу, а што для інтересу Чехів, ци дакого інчого. (…) 

Вшытко, што могли сме дотепер зробити для Карпатской Руси — то лем розповісти світу о нас, штобы о нас знал, коли дійде до правдивой конференциі, з Росийом і правдивого миру. Тепер залежыт уж од каждого осібно — як буде розповідал світу о нашых справах. Іщы раз хочу повторити і прошу в імени добра Лемковины, звернути увагу на тото, што Лемковина не сміє быти розділена старом габсбуржском границьом. Каждий, хто до того допустит, буде убийцьом полудньовых Карпато-Русинів, мешкаючых по ріку Уж. 

В 1921 р. зачал роботу учытеля в основній школі в Чырчу. Подарило ся му ту зрыхтувати до  друку «Карпаторусскій календар. Лемко» на 1922 і 1923 рік. 

В 1922 р. Димитрий Вислоцкій еміґрувал до Канады, одкале перешол до ЗША, до Філядельфіі. Ту повірено му выдавати ґазету «Лемко» (перше чысло вышло 1. Квітня/апріля 1928 рока). Од початку 30. років «Лемко»

был печатаний в Клівленді, пак Ню Йорку, аж наконец редакция на долгы рокы нашла своє місце в Йонкерс. О рік, найперше в Канаді, потім в ЗША, завязал ся Лемко Союз Америкы і Канады, котрий признал ґазету «Лемко» за свій пресовий орґан. Димитрий Вислоцкій был в тым часі редактором, але і секретарьом Лемко Союза.  

Вислоцкій был передовым орґанізатором будовы Американьского Карпаторуского Центра в Йонкерсі. В тридцетых рокаж ХХ ст. Димитрий Вислоцкій розвинул шыроку выдавничу діяльніст. З друкарні Лемко-Союза выходили чысленны творы карпаторуской літературы, календарі, мапы. Од 1930 до 1938 р. редаґувал і выдавал Карпаторускы Календарі. Найвеце текстів Ваня Гунянкы з того часу то публицистика о політичным напрямі, полемікы і листы. За основне принял всокочыня русиньского языка серед еміґрантів, але тіж і серед Русинів в Старым Краю. В 1931 р. опубликувал «Карпаторусскій буквар Ваня Гунянкы». Был автором вельох театральных творів і оповідань. 

Політичны погляды Ваня Гунянкы были од самого початку пролівицьовы.

Пояснял, што за біду і планну долю винувата капіталистична економіка, наставлена на експольоатацию робітників і ґаздів. В 1934 р. Димитрий Вислоцкій поіхал до Совітского Союзу, а вернувшы одтамаль, зачал писати переважні прокомуністичны пропаґандовы тексты, котры описували проґресивний розвиток, індустриялізацию і ефективніст ґаздуваня в Совітскій Росиі, а окрем того достатнє жытя соспільства та повселюдний доступ до шкіл. Тоты безкритичны уявы довели Димитрия Вислоцкого до придуманя злочынной, баламутной і антирусиньской концепциі – переселити Лемків до Совітского Союзу. Уж в тридцетых роках нашли ся тисячы такых, котры хотіли лишыти рідну Лемковину і переселити ся на схід. Потім, в 1940 і 1945 р., в векшыні добровільно за радом просовітскых товаришів векшына Лемків переселила ся на Совітску Украіну і там ся засимілювала, приняла чужу достоменніст і стратила свій етнічний язык.  

 

Але в 1934 р Гунянка писал:  «Треба нам все памятати, што ратунок Лемковины в еміґрациі, што еміґрация Лемків не може быти до жадной інчой державы, лем до Совітского Союза. В тым напрямі треба нам трудити ся, трудити ся зо вшыткых сил». 

 

Перед II світовом войном, Вислоцкій довєдна з Симеоном Пыжом і інчыма спілосновал Карпаторусскій Народний Комітет (9. жолтня/октобра 1938, Ню Йорк) котрий домагал ся зъєднати землі Карпатскых Русинів.

 

Комітет скликал Карпаторусскій Народний Конґрес (11-12.02.1939, Ню Йорк), котрий рішыл протестувати против фашызмови, нагварял допомагати Русинам в Европі і деклярувал, што зъєднана Карпатска Русь може свобідні розвивати ся лем в границях Совітского Союза. Вислоцкій остал єдным з предсідателів Карпаторусского Народного Конґресу, котрий зачал печатати в Ню Йорку ґазету «Карпатска Русь», яка скоро была получена з «Лемком». В часі войны і в Америці обовязувала задекретувана властями політика союзу з совітами і Сталіном. Слід той ідеолоґіі найти мож в «Нашій книжці», выданій Ваньом Гунянком в 1945 р. антолоґіі його літературной творчости.  

 

На ХІІ зъізді Лемко Союза в грудни/децембрі 1945

р., Вислоцкій прилюдно оголосил, што рішыл переселити ся до Совітского Союза. Єднако делеґаты наказали му іти на Лемковину як кореспондент «Карпатской Руси». Вислоцкій пришол на Лемковину в маю 1946 рока, коли векшына Лемків выіхала уж на Україну. Зато і він выіхал оселити ся до Ужгорода, а пак до Львова і одтамаль писал до лемківскых календарів і до ґазеты «Карпатска Русь». 

Єст припустне, што під тиском, на жаданя совітскых спецслужб і аґентуры написал доднес для вельох незрозумілий текст пн. «Што треба знати Лемкам в Америці». Статя была опубликувана в 1961 р. В тым самым часі в крайні нацийоналистичных еміґрацийных украіньскых ґазетах: «Украінськи вісті» в ЗША і «Українське життя» в Канаді, а тіж в комуністичній украіньскій ґазеті «Наше слово» в  Польщы.  

В статі Димитрий Вислоцкій проголосил приналежніст Лемків до украіньской нациі, чому дотля консеквентні перечыл, але тіж называл історичны землі Лемковины польскыма землями.  

Писал він: «…Лемкам в Америці треба знати, што той старой Лемковины в Польщы, яка была до другой світовой войны – більше уж неє і николи не буде. Нихто єй одбудувати не є в силі. Про переселіня: «По переведіню границі і переселіню – на Украіні (Східній Галичыні) і Білоруси неє веце польскых міст і ceл, неє якысой «польской землі». І так само по польскій страні, в новій народній Польщы неє ниякой радяньской землі — украіньской, русской або білоруской — ціла теперішня Польща є тепер польска земля. (…) Так погодили ся народны правительства, што до Сану і Буга радяньска земля, а за Саном і Бугом – польска, і каждий правдивий патріота з єдной і другой страны погодит ся з тым. Не годят ся лем фашысты. (…) Чом лемківскы села остали ся поза новом радяньско-польском границьом? Зато, што тоты села были положены на польскій земли!».  

Про тых Лемків, котры лишыли ся в Польщы, Вислоцкій писал так: «Хто лишыл ся в Польщы? Найвеце тоты меньше свідомы і меньше культурны од тых, котры ся переселили. Они веце цінили собі своі хыжы, кычеры і ґрунты од свойой нацийональной державы. Але тоты люде, котры лишыли ся в Польщы, не лишыли ся зо взгляду на даякій лемківскій патріотизм – бо такого патріотизму неє»1.  

Мож ся задумати над чудныма словами і поглядами, якы заперечали поглядам голошеным за ціле жытя. Чым были выкликаны ідеолоґічны поясніня остаточного розвязаня русиньскых вопросів в Польщы? Ци Димитрий Вислоцкій/Ваньо Гунянка/Іван Політик выполнял чужий приказ? Основне є в тым штоси інче. Жыюча на Лемковині, в Лабовій, родина Вислоцкого, в тым чыслі його мама, не пішла на схід, а як інчы Лемкы была выселена в 1947 р. в Акциі Вісла на західні землі Польщы до любіньского повіту. До ней приходил в гости єй сын, Димитрий Вислоцкій, і свідкы тых стріч запамятали, што повідал: Мамо єм гідні од вас старший. 

Димитрий Вислоцкій вмер 28. грудня 1968 р. во Львові. 

 

В тексті схоснувал єм працы:  

Ярослав Мокляк, Старий і новий край, політична публицистика Ваня Гунянкы. Клівленд, Огайо 1933, Краків 2015. 

Іван Лемкін, Істория Лемковины в V частях, Йонкерс 1969. 

Богдан Горбаль, Димитрий Вислоцкій, в. Лемківксій календар 1998, Крениця-Лігниця 1998. 

 

Боґдан ҐАМБАЛЬ, Лем.фм

(Публікуєме в оріґіналї – лемківскім варіантї русиньского языка.)